HIERAPOLIS. BIBLIJNA TURCJA

 

Hierapolis - Święte miasto

HIERAPOLIS

   Jednym z najpopularniejszych kierunków wycieczek fakultatywnych w Turcji jest znane starożytne uzdrowisko - Pamukkale. Słynące z właściwości wód i białych wapiennych tarasów, przyciąga każdego roku tysiące turystów. W tym samym miejscu znajduje się antyczne miasto Hierapolis, założone w II w p.n.e za czasów pergamońskich. Położone jest w południowo - zachodniej części Turcji w prowincji Denizli. Jak i kiedy założono starożytny Hierapolis niewiele wiadomo, najprawdopodobniej dokonał tego król Pergamonu Eumenes II, a nazwał na cześć Hiery Królowej Amazonek, żony Telefosa legendarnego herosa i założyciela królestwa, „polis” z greckiego języka oznacza państwo / miasto. Pergamon, nie mógł pominąć ważności tego miejsca, niewątpliwej atrakcji tego okresu, gdyż rejon ten już słynął z właściwości zdrowotnych źródeł wód i trawertynowych tarasów, do których przybywali kuracjusze z odległych zakątków Anatolii w poszukiwaniu zdrowia i urody od setek lat. Miasto swoją świetność i rozwój  zawdzięcza właśnie tym zdrowotnym wodom. 

Pamukkale. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

   Zbliżając się do tego miejsca, już z daleka można zobaczyć niezwykły widok śnieżo-białej góry o wysokości 350 m, długości 2700 m i szerokości 300 m, na której znajduje się antyczne miasto.  

O Hierapolis wspominał w swoich listach Św. Paweł Apostoł, które wraz z Laodyceą i Kolosą poprzez swoje bliskie położenie tworzyli jakby trójmiasto.

„Świadczę o nim, że usilnie się troszczy o was oraz o tych, którzy są w Laodycei i  w Hierapolis” (Kol 4.13).

   Założenie Kościoła w Hierapolis przypisuje się Epafrasowi, który pochodził z Kolosów. Epafras był bliskim współpracownikiem Św. Pawła i współwięźniem. Apostoł wspomina o nim w swoich Listach do Kolosan i do Filemona. 

Trawertynowe tarasy Pamukkale. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

   Francesco D`Andria [5], szef wykopalisk prowadzonych w Hierapolis twierdzi, że co prawda w starożytnych źródłach brak jest informacji o nazwie miasta sprzed okresu hellenistycznego, w literaturze archeologicznej miasto nazywane jest „Świętym Miastem”, ze względu na istnienie wielu świątyń i innych obiektów kultu religijnego. Z kultu Kybele, Bogini Matki wiemy, że w mieście toczyło się życie, zanim nazwano je Hierapolis. Podczas prac wykopaliskowych przeprowadzonych w 2013 r., których celem było odnalezienie pierwotnych źródeł wody termalnej, z której powstały trawertynowe tarasy Pamukkale, dodarto do jaskini, z której wydobywały się źródła i trujący gaz (dwutlenek węgla) powodujący śmierć zbliżającym się żywym stworzeniom. Odkryto owiane legendą i tradycją „Wrota Piekielne”, starożytne Plutonium. W jamie znaleziono pochodzące z VI w.p.n.e. artefakty przedstawiające typową płaskorzeźbę Kybele, wykonaną przez Frygijczyków i figurę ludzkiej postaci grającą na flecie. Świadczy to o tym, że założone w II w. p. n. e. Hierapolis miało już swoją ponad trzysta lat starszą historię.

Wrota Piekielne

Znalezione archaiczne przedmioty w wykopaliskach wskazują, że już w VI w.p.n.e.  do Plutonium, jako miejsca sakralnego przybywał lud frygijski zamieszkujący dolinę rzeki Likos. Wejścia do Wrót Piekieł uważanych przez starożytny świat za bramę do krainy umarłych strzegli kapłani Kybele. Nad jaskinią zbudowano świątynię poświęconą dla Plutona i jego żony Persefony. Składano im w ofierze zwierzęta, utopione w bezwonnym gazie wyciekającym z jamy, przez wieki zabijającym ludzi i zwierzęta. Kapłani, którzy poznali tajemnicę tego miejsca, znali także metody ochrony przed śmiercią. Wiedzieli o której porze dnia stężenie jest największe, z której strony i na jaką odległość można było zbliżyć się do Wrót Piekielnych. Stosowali zapewne techniki oddechowe chroniące ich przed śmiercią. Wyznawcom wmawiano, że to władca podziemnego świata odbiera życie zwierzętom i niedowierzającym śmiałkom.

Plutonium. Wejście do Wrót Piekielnych, Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Podczas przeprowadzonych badań, odkryto również inne artefakty, oliwne lampy. Służyły one w świętym rytuale. Ten rytuał był dla bardzo ważny dla starożytnych ludzi. którzy przychodzili do sanktuarium, przy Bramie Piekieł składali ofiary, trujące gazy wydobywające się gasiły ogień tych lamp. Uznawano to za znak, że bóg przyjął od nich ofiary. Zostawiano te lampy i nie zabierano ich do domu.

Plutonium. Wrota Piekielne, Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Słynny geograf Strabon wspominał w swoich księgach, że Hierapolis to miasto frygijskie położone w pobliżu miast Laodikya i Tripolis, które graniczą z regionem Karia. Tak oto opisywał to miasto i rytuały dokonywane w sanktuarium Plutonium.

Plutonium, Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

„Między Karianami a terytorium Nysy, która jest krajem po drugiej stronie Menderes … dociera się do niektórych miast. Najpierw w pobliżu Mesogis, naprzeciw Laodicei, do Hierapolis, gdzie znajdują się gorące źródła i Pluton, które mają w sobie coś cudownego; albowiem woda ze źródeł tak łatwo krzepnie i zamienia się w kamień, że ludzie kierują z niej strumienie przez rowy, tworząc w ten sposób kamienne ogrodzenia.  składające się z pojedynczych kamieni, podczas gdy pluton, poniżej niewielkiego wierzchołka górzystego kraju, który leży nad nim, jest otwór o niewielkich rozmiarach, wystarczająco duży, aby wpuścić człowieka, ale osiąga znaczną głębokość i jest otoczony czworoboczną poręczą o obwodzie około połowy pletrum, a przestrzeń ta jest pełna pary tak mglistej i gęstej, że ledwo widzą ziemię. Teraz dla tych, którzy zbliżają się do poręczy w dowolnym miejscu wokół osłony, powietrze jest nieszkodliwe, ponieważ na zewnątrz jest wolna od tej pary przy bezwietrznej pogodzie, ponieważ para pozostaje wtedy wewnątrz pomieszczenia, ale każde zwierzę, które przejdzie do środka, spotyka natychmiastową śmierć. W każdym razie byki, które są do niego wprowadzane, padają i są wywlekane martwe; i wrzuciłem wróble, a one natychmiast wydały ostatnie tchnienie i upadły. Ale Galli, którzy są eunuchami, wchodzą do środka z taką bezkarnością, że zbliżają się nawet do otworu, pochylają się nad nim i schodzą do niego na pewną głębokość, chociaż wstrzymują oddech tak bardzo, jak mogą (bo widziałem w ich twarze są oznaką pewnego rodzaju duszącego ataku), - czy ta odporność należy do wszystkich, którzy są w ten sposób okaleczeni, czy tylko do tych, którzy są wokół świątyni, czy też jest to z powodu Boskiej opatrzności, jak można w przypadku boskich obsesji, czy też jest to wynik pewnych fizycznych mocy, które są antidotum na opary. (…) A woda jest tak obfita, że ​​miasto jest pełne naturalnych kąpieli.[1] .

Plutonium, Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

   Odkryta w 2013 r. świątynia Plutonium zbudowana była nad głęboką szczeliną, która emitowała wulkaniczny dwutlenek węgla (CO2), po uwolnieniu się jest widoczny jako mgła, która o różnych porach dniach przybiera na sile. W ciągu dnia słońce rozprasza gazy, ale w nocy ten gaz, nieco cięższy od powietrza, unosił się i tworzył „jezioro” CO2 w osłoniętym obszarze. Nad ranem stężenie gazu było najwyższe, na wysokości około 40 cm. To było wystarczające do tego, aby przez absorpcję gazów zaczęły się zawroty głowy, głowy zwierząt upadały niżej, co doprowadzało w konsekwencji do uduszenia.

Plutonium, Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

   Na moment odkrycia szczelina nadal była śmiertelna. Jej stężenie nie zagraża ludziom, ale latające blisko ptaki ginęły. 

Hierapolis

Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

   Założone w II w. p.n.e Hierapolis oparto na zasadach i strukturach hellenistycznej urbanizacji. W 129 r. p.n.e. przejęte zostało przez Rzymian, na podstawie testamentu pozostawionego przez ostatniego Króla Pergamonu. Po trzęsieniu ziemi w 60 r., za panowania cesarza Nerona, miasto zostało poważnie zniszczone. Odbudowane straciło swój hellenistyczny charakter i stało się typowym miastem rzymskim. 

Co warto zobaczyć w Hierapolis

Gimnazjon, Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

   W czasach bizantyjskich było ważnym ośrodkiem chrześcijańskim. Do miasta nie tylko przybywali kuracjusze, ale i pielgrzymi do grobu Św. Filipa Apostoła, który zginął śmiercią męczeńską w Hierapolis. Było centrum kultury i myśli chrześcijańskiej, aż do XII wieku, kiedy to zostało przejęte przez Turków. Po 1354 r., kiedy to ponownie miasto nawiedziło silne trzęsienie ziemi i zostało zniszczone, przez stulecia stało się miastem martwym i zapomnianym.

Główna ulica Hierapolis, z lewej strony budynek Latryn. Foto: zbiory własne autora

Rzymskie latryny, Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Rzymskie latryny, Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

   Do czasów współczesnych przetrwały ruiny budowli, które poddawane są rewitalizacji i odbudowie. W byłej łaźni rzymskiej utworzono Muzeum Archeologiczne, w którym znajdują się artefakty nie tylko z Hierapolis, ale i z okolicznych miejscowości. 

Na uwagę zasługuje teatr z III w. n.e. na 12.000 widzów, którego budowa trwała 150 lat. Do prac rekonstrukcyjnych wykorzystano 95 % oryginalnych materiałów archeologicznych. 

Teatr Rzymski. Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Widok na teatr, Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

   Nekropolia zawiera połączenie charakterystycznych sarkofagów, grobowców, pomników grobowych, tumulusów i grobów typu domowego, nawiązujące do architektury mieszkalnej z okresu hellenistycznego i wczesnego okresu chrześcijaństwa.

Grobowiec. Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Sarkofag, Muzeum Archeologiczne, Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

 Ponadto ruiny Gimnazjonu, Latryny, Agory, Kościołów, Nimfeum, pozostałości po wodociągach i kanalizacji, głównej 14-metrowej ulicy, bram do miasta i innych.

Nimfeum, Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

   Połączenie mineralnych wód ze źródeł Hierapolis i innych okolicznych z kredowymi spowodowało wynalezienie koloru „bordo”, na który barwiono tkaniny. Już w II w. p.n.e. powstały farbiarnie i tkalnie tkanin, z wełny i bawełny, której plantacje były liczne w tym regionie. Strabon także wspomina o tym w swoim dziele „Geografia” Mówi się, że przemiana wody w kamień dotyczy również rzek Laodicei, chociaż woda w nich jest zdatna do picia. Woda w Hierapolis jest wyjątkowo przystosowana również do barwienia wełny, tak że wełna farbowana korzeniami konkuruje z farbowaną kokosem lub morską purpurą.[2]

Hierapolis leżało na szlaku handlowym prowadzonym z Frygii do wybrzeży Morza Śródziemnego. 

   Obecnie miejsce jest bardzo popularne wśród turystów i kuracjuszy, licznie przybywającym przede wszystkich podziwiać cud natury, trawertynowe tarasy Pamukkale, które wraz z miastem zostały wpisane w 1988 r. na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Przyjeżdżają także, aby skorzystać z kąpieli w słynnym Basenie Kleopatry, znajdującym się na terytorium antycznego miasta, lub z gorących źródeł Karahayit nazywanych "czerwonymi wodami". 

Termalne gorące źródła Karahayit. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Basen Kleopatry, dziś. Za drzewami w tle Nimfeum. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Basen Kleopatry dawniej. W tle Nimfeum, Foto: www.eskidenizli.com

I tylko nieliczni patrzą na to miejsce z punktu widzenia historii i wydarzeń biblijnych. Po białych tarasach Pamukkale chodził Święty Filip Apostoł, o mieszkańców troszczył się Św. Paweł posyłając swoich uczniów, wychowanków.

Święty Paweł sam nigdy nie przybył do Hierapolis. Z listów pawłowych możemy wnioskować, że już był założony tutaj Kościół przez Epafrasa. Apostoł wspierał w posłudze ewangelizacyjnej.     

 Święty Filip w Hierapolis

Filip urodził się w Betsajdzie położonym nad Jeziorem Genezaret. Był rybakiem. Kiedy usłyszał "Pójdź za mną" stał się jednym z uczniów Jezusa.

„ Nazajutrz [Jezus] postanowił udać się do Galilei. I spotkał Filipa. Jezus powiedział do niego: «Pójdź za Mną!». Filip zaś pochodził z Betsaidy, z miasta Andrzeja i Piotra. Filip spotkał Natanaela i powiedział do niego: «Znaleźliśmy Tego, o którym pisał Mojżesz w Prawie i Prorocy - Jezusa, syna Józefa z Nazaretu». Jezus ujrzał, jak Natanael zbliżał się do Niego, i powiedział o nim: «Patrz, to prawdziwy Izraelita, w którym nie ma podstępu». Powiedział do Niego Natanael: «Skąd mnie znasz?» Odrzekł mu Jezus: «Widziałem cię, zanim cię zawołał Filip, gdy byłeś pod drzewem figowym»”  (J 1.43-48).

 Filip był świadkiem cudu rozmnożenia chleba.

„Kiedy więc Jezus podniósł oczy i ujrzał, że liczne tłumy schodzą do Niego, rzekł do Filipa: «Skąd kupimy chleba, aby oni się posilili?» A mówił to wystawiając go na próbę. Wiedział bowiem, co miał czynić. Odpowiedział Mu Filip: «Za dwieście denarów nie wystarczy chleba, aby każdy z nich mógł choć trochę otrzymać»” (J 6.5-7).

To Filipa poprosili Grecy o możliwość zobaczenia się z Jezusem 

„A wśród tych, którzy przybyli, aby oddać pokłon [Bogu] w czasie święta, byli też niektórzy Grecy. Oni więc przystąpili do Filipa, pochodzącego z Betsaidy Galilejskiej, i prosili go mówiąc: «Panie, chcemy ujrzeć Jezusa». Filip poszedł i powiedział Andrzejowi. Z kolei Andrzej i Filip poszli i powiedzieli Jezusowi” (J 12.20-22). 

I także to Filip poprosił Jezusa podczas Ostatniej Wieczerzy, aby pokazał im Ojca Niebieskiego. 

„Rzekł do Niego Filip: «Panie, pokaż nam Ojca, a to nam wystarczy». Odpowiedział mu Jezus: «Filipie, tak długo jestem z wami, a jeszcze Mnie nie poznałeś?” (J 14. 8-9).

Św. Filip. Obraz Petera Paula Rubensa. Muzeum del Prado w Madrycie. Foto: witryna publiczna

O Świętym Filipie Apostole dowiadujemy się najwięcej we wspomnianej wyżej Ewangelii Św. Jana oraz apokryfach i innych tekstach gnostyckich, które nie są zaliczone do kanonu pism świętych, a tym samym do wiarygodnych źródeł informacji (np. Ewangelia Filipa, Dzieje Filipa). W religii Prawosławnej, tradycji wschodniej odnaleźć można więcej opowieści, legend na Jego temat. [4]

Po Wniebowstąpieniu Jezusa i po Zesłaniu Ducha Świętego, Filip udał się do Azji Mniejszej i Grecji i zaczął ewangelizację tych terenów. Nauczał, chrzcił, zakładał Kościoły (wspólnoty chrześcijańskie). Stale napotykał na przeciwności i trudności, wielokrotnie przeganiany, niósł Dobrą Nowinę.  Według legendy towarzyszył mu także Św. Bartłomiej Apostoł i Mariame, siostra Filipa.

Przybył także do Hierapolis. Miasta tętniącego życiem. Z dobrodziejstw kurortu korzystali Rzymianie, Grecy i Żydzi. I to właśnie do nich przemawiał niosąc im wszystkim Chrystusa. 

Ośmiokątna Bazylika -Martyrum Św. Filipa Apostoła. Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

W tym mieście mieszkał pewien ślepiec. Święci apostołowie oświecili jego cielesne oczy mocą modlitwy i oświecili jego duchową ślepotę głoszeniem Chrystusa. Po chrzcie święci zatrzymali się w domu pewnego chrześcijanina, wieść o tym rozeszła się po całym mieście. Ludzie zaczęli gromadzić się w tym domu. Święci apostołowie pouczali, że wszelka wiara gromadzi się przed nimi w Jezusie Chrystusie. Sprowadzono tu wielu chorych, a święci apostołowie uzdrowili ich modlitwą i wypędzili z nich demony. Wiele osób uwierzyło w Chrystusa i zostało ochrzczonych.
Podczas pobytu w Hierapolis Apostoł Filip uświadomił sobie, że miasto jest pełne bożków, które były czczone przez jego mieszkańców, którzy odwiedzali świątynie pogańskie, w tym świątynię poświęconą wężom. Filip zbliżył się do świątyni wraz ze swoją siostrą i Świętym Janem Teologiem, który był z nimi w tym czasie i uzbroił się w modlitwę za Echidnę[3]. Apostoł Filip zabił ją mocą modlitwy Chrystusa i uzdrowił wielu ugryzionych przez węże. Potem teolog Jan rozstał się z nimi, dając im Hierapolis, aby głosili słowo Boże, i udał się do innych miast, głosząc wszędzie świętą ewangelię.
Święty Filip wraz z Bartłomiejem i Mariamne pozostali w Hierapolis, usilnie starając się zniszczyć ciemność bałwochwalstwa. Uzdrowiona została żona władcy miasta Anfipata, która przeszła na chrześcijaństwo. Dowiedziawszy się o tym, Anfipat nakazał schwytanie Filipa, jego siostry i Apostoła Bartłomieja. Tradycja głosi, że siedem dni przed śmiercią Apostoł Filip w Hierapolis przepowiedział swoją śmierć.
Za namową pogańskich kapłanów władca nakazał ukrzyżowanie świętych apostołów. Gdy tylko kaci zastosowali się do rozkazu Anfipata, rozpoczęło się trzęsienie ziemi, a wszyscy obecni na rozprawie wpadli w szczelinę utworzoną w ziemi.
Apostoł Filip, zwisając głową na krzyżu, modlił się o zbawienie pogan. Widząc, co się dzieje, mieszkańcy Hierapolis uwierzyli w Chrystusa i domagali się od władz zniesienia egzekucji. Apostoł Bartłomiej, zdjęty z krzyża, wciąż żył.
Apostoł Filip, którego modlitwy ocaliły wszystkich oprócz Anfipata i kapłanów, zmarł na krzyżu. Święty Bartłomiej dokonał chrztu nad wszystkimi, którzy uwierzyli w Chrystusa. Nowi nawróceni pochowali ciało św. Filipa. Według legendy w miejscu, gdzie wypływała krew Apostoła, w ciągu trzech dni wyrósł krzew winny.
Inne źródła podają, że Św. Filip Apostoł poniósł śmierć męczeńską w 61 albo 81 roku. Prawdopodobnie był powieszony na krzyżu głową do dołu, a potem ukamieniowany.

Grobowiec Św. Filipa, Apostoła. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Na terytorium Hierapolis znajduje się Martyrium zbudowane w V – VI w.  położone na wzgórzu z lewej stronie od Teatru Rzymskiego. Znajdują się tam ruiny ośmiokątnej bazyliki, do której wchodziło się po schodach i mniejszy kościół, w którym, dzięki pracom archeologów pod kierunkiem Francesco D`Adria w 2011 r. ustalono miejsce pochówku. Znaleziony został grobowiec Męczennika.   

Martyrium Św. Filipa. Widok z góry na świątynię, w której odkryto grobowiec. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

 Pamukkale

To Pamukkale, nazywane z języka tureckiego "bawełnianym zamkiem" przyczyniło się do rozwoju miasta i wydarzeń z tym związanych. Jak powstało?

Czternaście tysięcy lat temu ziemie te nawiedziły silne trzęsienia ziemi. Ruchy tektoniczne spowodowały wydobycie się podgruntowych, termalnych wód. Wody z zawartością wapienia i dwutlenku węgla, spływając ochładzały się i zaczął wytrącać się węglan wapienia, który osadzał się na skałach, tworząc nawisy, tarasy, baseny. Pierwotnie było 17 źródeł z wodami o temperaturze od 35 do 100 stopni C. Z biegiem wieków, cała góra pokryła się białym nalotem, który stwardniał, tworząc nowy kamień osadowy, nazywany trawertynem. 

Starożytni odkryli właściwości tych wód. Przybywali w to miejsce, do naturalnie utworzonego uzdrowiska, sanatorium w celu poprawy zdrowia i urody.

Przybywali z różnych, odległych części Anatolii, a także z odległych krajów. Przynosili swoją kulturę, tradycję, religię. Budowali świątynie, składali ofiary. W międzyczasie w historycznej i politycznej zawierusze zmieniały się rządy, wpływy i cywilizacje. Starożytni pozostawili po sobie obiekty kultu, a ci, którym nie dane było odzyskać zdrowie pogrzebani zostali w obrządku religijnym czy też tradycyjnym, z regionów z których pochodzili. Stąd różnorodność grobów znajdujących się na Nekropolii.  

Film o Hierapolis cz. 1 

Inne zdjęcia z Pamukkale i Hierapolis 

Nimfeum, Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Ruiny Świątyni Apollina. Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Ruiny Świątyni Apollina. Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Muzeum Archeologiczne w Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Droga do Martyrium Św. Filipa, Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Brama Domicjana i Droga Frontiusa, Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Brama Domicjana i Droga Frontiusa, Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Grobowiec. Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Grobowiec, Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Hamam przy Martirium Św. Filipa. Hierapolis, Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Widok na trawertyny Pamukkale. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Termy - Bazylika. Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Schody prowadzące do bazyliki - Martyrium Św. Filipa, Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Pamukkale zimową porą. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Pamukkale zimową porą. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Latryny, Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Pamukkale. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Pamukkale. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Pamukkale. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Schody do Martyrium Św. Filipa. Hierapolis. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Pamukkale. Foto: Wioletta Ewa Zarucka

Pamukkale. Foto: zbiory własne autora

Projekt "Biblijna Turcja" realizowany jest przy współudziale: 

Biura Podróży TURCJA ONLINE

Biblijne Trójmiasto wycieczka fakultatywna

O Biblijnym Trójmieście na kanale YT 

Źródła:

[1] Geografia Strabona, wyd. H. L. Jones. Cambridge, Mass .: Harvard University Press; Londyn: William Heinemann, Ltd. 1924. Tłumaczenie własne.

[2] tamże

[3] Echidna łac. „Żmija” lub potwór w mitologii greckiej o ciele w połowie młodej kobiety, w połowie cętkowanego węża. Miała czarne oczy, przerażający wygląd i była stale żądna krwi, żywiła się ludzkim mięsem.
[4] Portal www.pravoslavie.ru 
[5] Francesco D'Andria (szef wykopalisk w Hierapolis), Pamukkale, Hierapolis https://denizli.ktb.gov.tr/ TR-211745/pamukkale-hierapolis.htl

[6] Cytaty biblijne - Biblia Tysiąclecia, wyd. Pallotinum

------------------------------------------

Polub:

BIBLIJNA TURCJA NA FB 

BIBLIJNA TURCJA NA KANALE YOUTUBE